Muốn dịch đúng, phải có đầy đủ ngữ cảnh, tối thiểu là cả đoạn văn chứa câu đó và một số kiến thức liên quan.
Nhân đây, thầy tìm hiểu một chút thông tin về nhân vật trong câu này là “Darwin”, bối cảnh liên quan, cũng như bàn một chút về việc biên dịch.
Ông Charles Darwin là một nhà tự nhiên học, địa chất học và sinh vật học người Anh. Ông nổi tiếng vì những đóng góp cho khoa học “tiến hóa” (evolution). Lý thuyết về sự tiến hóa của Charles Darwin rất có ảnh hưởng trong một số lĩnh vực, nhất là khoa học biện chứng (dialectic science).
Charles Darwin viết quyển sách nổi tiếng “On the Origin of Species”, trong tiếng Việt, tạm dịch ra là “Nguồn gốc các loài”. Những lý thuyết trong quyển sách này được sử dụng rộng rãi trong nhiều cấp học, từ tiểu học đến đại học tại Việt Nam (và một số nước).
Ở Việt Nam, lý thuyết này gần như được xem là chân lý, được dạy trong môn sinh học.
Dịch “On the origin of Species” ra thành “Nguồn gốc các loài”, theo thầy, dịch như vậy là không chính xách, vì dịch vậy không khác gì là tạo ấn tượng và khẳng định rằng đây chính là là cuốn sách về nguồn gốc của các loài.
Tên tiếng Anh của cuốn sách còn có cụm từ “On the …” nữa; cho nên, nếu dịch trung thành với bản gốc thì phải chuyển ngữ là “Bàn về nguồn gốc các loài” hoặc “Về nguồn gốc các loài”.
Dịch tựa sách như thầy đề nghị thì sẽ thấy rằng ông Charles Darwin chỉ bàn về vấn đề nguồn gốc các loài, tức nêu ra quan điểm khoa học, dựa vào những bằng chứng về lý thuyết (theoritial) và thực tế (empirical) có được.
Các bạn có thấy rằng, nhiều khi, chỉ cần dịch không chính xác một tựa sách là gây ra nhiều hậu quả khó lường, rất nguy hiểm, có khi làm sai cả tư duy.
Việc dịch văn bản khoa học phải tuyệt đối trung thành với văn bản gốc chứ không thể “cố dịch cho hay” như khi dịch các văn bản văn chương để giải trí và câu khách.
Khi làm việc hay giảng dạy các môn khoa học, một yêu cầu quan trọng là phải thông thạo tiếng Anh hoặc một ngoại ngữ nào đó. Thông thạo (proficiency) ở đây có nghĩ là người đó phải đạt trình độ bậc thầy (master) về ngôn ngữ trong chuyên ngành hoặc môn học mà người đó đang làm việc hoặc giảng dạy. Nếu không, rất dễ hiểu sai lệch dẫn tới truyền đạt sai kiến thức.
